सर्पदंश ही भारतात, विशेषतः ग्रामीण भागात वाढणारी चिंता आहे. दरवर्षी हजारो ते लाखो लोक सर्पदंशाचे बळी पडतात आणि पावसाळ्यात या घटनांचे प्रमाण वाढत आहे. सर्पदंशामागील कारणे आणि सर्पदंश झाल्यास तात्काळ कोणते उपाय करावेत यावर प्रकाश टाकण्याचा या लेखाचा उद्देश आहे.
सापांच्या प्रजाती आणि भीतीचे घटक
भारतात आढळणाऱ्या सापांच्या असंख्य प्रजातींपैकी अनेक विषारी आहेत. तथापि, सापांच्या भीतीमुळे अनेकदा दहशत निर्माण होते, जी विषाचा परिणाम होण्याआधीच प्राणघातक ठरू शकते. हे समजून घेणे महत्त्वाचे आहे की चिथावणी दिल्याशिवाय किंवा धमकावल्याशिवाय साप चावत नाही
सर्पदंशाची कारणे
एखाद्या व्यक्तीला साप चावण्याची काही सामान्य कारणे येथे आहेत:
- त्रासदायक साप संतती: जर तुम्ही चुकून सापाच्या बाळाला त्रास दिला तर, पालक त्याच्या संततीचे रक्षण करण्यासाठी चावू शकतात.
- स्वसंरक्षण: कोणत्याही प्राण्याप्रमाणेच, सापाला धोका वाटल्यास तो स्वतःचा बचाव करतो. यात अशा परिस्थितींचा समावेश होतो जिथे त्याच्या प्रेमसंबंधात व्यत्यय येतो.
- चिडचिड: साप चिडला किंवा चिडवला तर तो चावू शकतो.
- भूक: कधी कधी भुकेलेला साप कोणत्याही उघड कारणाशिवाय चावू शकतो.
- अपघाती संपर्क: चुकून सापावर पाऊल ठेवल्याने चावण्याची शक्यता लक्षणीय वाढते.
- त्रास देणे: सापाची छेडछाड करणे किंवा त्रास देणे त्याला चावण्यास प्रवृत्त करू शकते.
सर्पदंशानंतर तात्काळ उपाययोजना
साप चावला तर खालील उपाय करा.
- वैद्यकीय मदत घ्या: कोणतेही घरगुती उपाय टाळा आणि शक्य तितक्या लवकर रुग्णालयात पोहोचण्याचा प्रयत्न करा.
- साप चावल्यास खालील उपाय तातडीने करावेत.
- सापापासून दूर जा: पुढील दंश टाळण्यासाठी तुम्ही सापापासून सुरक्षित अंतरावर आहात याची खात्री करा.
- शांत राहा: शांत आणि स्थिर राहणे महत्त्वाचे आहे. कोणतीही जलद हालचाल शरीरात विषाच्या प्रसारास गती देऊ शकते.
- घट्ट वस्तू काढून टाका: सूज येण्यापूर्वी कोणतेही दागिने, घड्याळे किंवा घट्ट कपडे काढा.
- चाव्याची स्थिती ठेवा: बसा किंवा झोपा जेणेकरून चावा तटस्थ, आरामदायक स्थितीत असेल.
- दंश स्वच्छ करा: चावा साबणाने आणि पाण्याने स्वच्छ करा.
- दंश झाकून घ्या: स्वच्छ, कोरड्या पट्टीने झाकून ठेवा किंवा लपेटून घ्या.
- काही कृती टाळा: टॉर्निकेट वापरू नका किंवा बर्फ लावू नका. चावा कापू नका किंवा विष काढून टाकण्याचा प्रयत्न करू नका. कॅफिन किंवा अल्कोहोल पिऊ नका. वेदना कमी करणारी औषधे घेऊ नका, जसे की ऍस्पिरिन, आयबुप्रोफेन (अ‍ॅडविल, मोट्रिन आयबी, इतर) किंवा नॅप्रोक्सन सोडियम (अलेव्ह). असे केल्याने रक्तस्त्राव होण्याचा धोका वाढू शकतो.
- सापाचे स्वरूप लक्षात ठेवा: त्याचा रंग आणि आकार लक्षात ठेवण्याचा प्रयत्न करा जेणेकरुन तुम्ही त्याचे वर्णन करू शकाल, जे उपचारात मदत करू शकेल.
- वैद्यकीय मदत घ्या: ताबडतोब ambulance किंवा तुमच्या स्थानिक आपत्कालीन क्रमांकावर कॉल करा, विशेषत: चावलेल्या भागाचा रंग बदलला, फुगला किंवा वेदना होत असल्यास. अनेक इमर्जन्सी रूममध्ये अँटीवेनम औषधे असतात, जी तुम्हाला मदत करू शकतात
- शांत राहा: सर्पदंश झाल्यानंतर घाबरू नका. भीतीमुळे तुमच्या शरीराची प्रतिकारशक्ती कमकुवत होऊ शकते आणि परिस्थिती बिघडू शकते.
शेवटी, सापांचे वर्तन समजून घेणे आणि सर्पदंश झाल्यास काय करावे हे जाणून घेतल्यास जीव वाचू शकतो. अनावश्यक चकमकी टाळण्यासाठी या प्राण्यांचा आणि त्यांच्या निवासस्थानांचा नेहमी आदर करणे लक्षात ठेवा.
